Over luchtkwaliteit

Waarom is zuivere lucht belangrijk? Wat gebeurt er als de lucht van slechte kwaliteit is? Welke vervuilende stoffen zitten er in onze lucht? Je leest er alles over op deze pagina.
Over luchtkwaliteit

Waarom is zuivere lucht belangrijk?

Zuivere lucht is essentieel voor onze gezondheid. Een slechte luchtkwaliteit leidt tot luchtwegklachten, hart- en vaatziekten, kanker en in sommige gevallen zelfs tot vroegtijdige sterfte. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat 90% van de mensen ter wereld te veel verontreinigende stoffen inademen. Zuivere lucht is belangrijk om de impact van luchtvervuiling op de gezondheid te verminderen. Daarom moeten we de uitstoot van vervuilende stoffen zoveel mogelijk beperken.
Luchtkwaliteit en klimaat zijn nauw met elkaar verbonden. Bronnen van luchtverontreiniging zijn immers ook vaak bronnen van broeikasgassen. Onderneem je actie voor luchtkwaliteit, dan betekent dat vaak ook goed nieuws voor het klimaat. 
Tot slot lijdt ook de vegetatie onder luchtvervuiling: te veel ozon vermindert de groei van landbouwgewassen en bossen. Een hoge aanvoer van stikstof vanuit de lucht veroorzaakt verzuring en vermesting van de bodem en het vermindert de biodiversiteit. 
Je kan dus gerust stellen dat een goede luchtkwaliteit belangrijk is voor de gezondheid van mens, natuur én milieu.

Meetbare vervuilende stoffen

Voor deze vervuilende stoffen, zogenaamde polluenten, stelt de VMM meetmethodes voor waarmee je zelf de luchtkwaliteit in kaart brengt. 

Fijn stof

Fijn stof is een mengsel van heel kleine deeltjes die in de lucht zweven. Wetenschappers spreken doorgaans over PM10 en PM2,5. Dit zijn de deeltjes kleiner dan 10 micrometer of 0,01 mm, en de deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer. 
De natuur produceert zelf ook fijn stof, bijvoorbeeld in de vorm van zeezout of as van vulkaanuitbarstingen. Toch produceert de mens de meeste fijn stof zelf. Houtverbranding in kachels en haarden vormt de belangrijkste Vlaamse bron van fijn stof, gevolgd door land- & tuinbouw en verkeer.  Fijn stof veroorzaakt luchtwegaandoeningen zoals bronchitis en in het slechtste geval zelfs longkanker. Ook voor hart en bloedvaten heeft fijn stof heel wat nadelige effecten. 

Primair fijn stof wordt rechtstreeks uitgestoten in de lucht. Daarnaast bestaat er ook secundair fijn stof dat ontstaat na chemische en fysische reacties van gassen in de lucht. 

De daggemiddelde PM10-concentratie van 45 microgram per kubieke meter (µg/m3) mag maximum drie keer per jaar overschreden worden volgens de WHO, terwijl dat voor de EU een daggemiddelde PM10-concentratie van 50 microgram is en dit tot wel 35 keer overschreden mag worden.

Voor PM2,5 legt alleen de WHO een jaaradvieswaarde van 5 µg/m3 op, en een dagadvieswaarde van 15  µg/m3 deze mag 3 keer overschreden worden per jaar. Er is een Europese jaargersnwaarde van 25 µg/m3.

Meer info over fijn stof vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij

Deze infografiek legt o.a. uit wat fijn stof is, welke de belangrijkste bronnen voor de uitstoot van fijn stof zijn en wat fijn stof doet met onze gezondheid. Versie 2023 - fijn stof en luchtkwaliteit in Vlaanderen
Deze infografiek legt o.a. uit wat fijn stof is, welke de belangrijkste bronnen voor de uitstoot van fijn stof zijn en wat fijn stof doet met onze gezondheid. Versie 2023 - fijn stof en luchtkwaliteit in Vlaanderen @VMM

Stikstofdioxide

Stikstofdioxide is een gas dat bestaat uit stikstof (N) en zuurstof (O2). Het ontstaat onder meer bij verbranding van fossiele brandstoffen. De belangrijkste bronnen van stikstofdioxide zijn het verkeer, de industrie en de land- en tuinbouw. NO2 speelt een belangrijke rol bij de verzuring en vermesting van ecosystemen en bij de vorming van smog of ozon. Stikstofdioxide kan de luchtwegen irriteren, wat luchtwegaandoeningen zoals astma veroorzaakt en mensen gevoeliger maakt voor infecties.
Het verkeer veroorzaakt ongeveer de helft van de totale NO2-uitstoot in Vlaanderen. Vooral dieselwagens zijn hiervoor verantwoordelijk: dit komt omdat diesel met een overmaat zuurstof werkt, wat de vorming van stikstofoxiden bevordert.
Voor het jaargemiddelde hanteren zowel de Europese Unie (EU) als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dezelfde grenswaarde van 40 ug/m3. De WHO is wel strenger dan de EU wat de piekwaarden van NO2 betreft: een uurgemiddelde van NO2 mag voor de WHO nooit hoger liggen dan 200 µg/m3. De EU laat toe dat deze norm 18 keer per jaar overschreden wordt. 
Meer informatie over NO2 vind je op de website van deVlaamse Milieumaatschappij.

Deze infografiek legt o.a. uit wat stikstofdioxide is, welke de belangrijkste bronnen voor de uitstoot van stikstofdioxide zijn en wat stikstofdioxide doet met onze gezondheid. Versie 2023 - stikstofdioxide en luchtkwaliteit in Vlaanderen
Deze infografiek legt o.a. uit wat stikstofdioxide is, welke de belangrijkste bronnen voor de uitstoot van stikstofdioxide zijn en wat stikstofdioxide doet met onze gezondheid. Versie 2023 - stikstofdioxide en luchtkwaliteit in Vlaanderen @VMM

Roet

Roet staat ook bekend als zwarte koolstof en heeft als wetenschappelijke afkorting BC (‘black carbon’). Het vormt een onderdeel van fijn stof (PM10 en PM2,5) en bestaat voornamelijk uit roetdeeltjes die ontstaan bij onvolledige verbranding van brandstoffen zoals diesel, hout en kolen.
Met zwarte koolstof bedoelen we min of meer hetzelfde als elementaire koolstof. Wetenschappers spreken over zwarte koolstof wanneer de metingen op een optische manier gebeuren, dus door te meten hoe ‘zwart’ een filter is. Wanneer ze op een andere manier meten, spreken ze doorgaans over elementaire koolstof.
Meer informatie vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij.

Moeilijk meetbare vervuilende stoffen

Niet alle vervuilende stoffen kan je als burger zelf meten. Je hebt er speciale tools voor nodig, of analyses in gespecialiseerde labo’s. En toch zijn ook deze vervuilende stoffen belangrijk wanneer het gaat over luchtkwaliteit.

Ammoniak

Ammoniak (NH3) is een kleurloos gas dat bestaat uit waterstof en stikstof. Het veroorzaakt secundair fijn stof, verzurende en vermestende afzettingen en doet nitraat en metalen in het grondwater belanden. Fijn stof is schadelijk voor onze gezondheid. Verzuring en vermesting tasten ecosystemen aan en hebben een negatieve invloed op de biodiversiteit. 
Landbouw, en dan vooral de intensieve veeteelt, is de belangrijkste bron van ammoniak. 
Meer informatie over NH3 vind je op de websites van de Vlaamse Milieumaatschappij, het RIVM of Natura 2000 in Vlaanderen.

Zwaveldioxide

Bij de verbranding van fossiele brandstoffen die zwavel bevatten, zoals kolen en aardolie, kan het gas zwaveldioxide (SO2) ontstaan. Zwaveldioxide lost goed op in water en zorgt via zure regen mee voor de verzuring van ecosystemen. Het gas is op die manier niet alleen slecht voor planten, maar tast ook historische monumenten en stenen aan, en doet metalen roesten. 
De industrie en raffinaderijen vormen de belangrijkste bron van zwaveldioxide. Daarnaast zorgen ook het verkeer, met de zeescheepvaart op kop, en de verwarming van gebouwen voor een groot deel van de uitstoot. 
Meer informatie over SO2 vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij.

Evolutie van de jaargemiddelde concentratie zwaveldioxide (SO2) per typegebied @VMM
Evolutie van de jaargemiddelde concentratie zwaveldioxide (SO2) per typegebied @VMM

Ozonafbrekende stoffen

De ozonlaag is een belangrijk onderdeel van de atmosfeer. Het beschermt ons tegen het schadelijkste deel van de ultraviolette straling in zonlicht. Verschillende stoffen, zoals CFK’s, HCFK’s en halonen, breken deze belangrijke laag af. Hierdoor bereikt een groter deel van de schadelijke straling het aardoppervlak. Deze straling tast het genetisch materiaal van het leven op aarde aan, wat tot afwijkingen en kankers kan leiden.   
Ozonafbrekende stoffen komen voornamelijk voor in isolatiemateriaal of als koudemiddel in koel-, vries- en airconditioningsinstallaties. Je vindt ze ook in brandblusapparaten en spuitbussen. Meer informatie vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij.

Zware metalen

Zware metalen komen van nature in het milieu voor. In hoge concentraties zijn ze echter schadelijk. Meestal verspreiden ze zich via stofdeeltjes in de lucht en vallen onder invloed van de zwaartekracht neer op de grond. We ademen deze zware metalen in, of nemen de deeltjes op via het drinkwater of voedsel gekweekt in een tuin waar zware metalen in de bodem zitten. 
Onder zware metalen verstaan we antimoon, arseen, cadmium, chroom, mangaan, ijzer, kwik, nikkel, koper, lood en zink. De laatste 4 metalen kennen de hoogste uitstoot, vooral door de industrie en in mindere mate door het verkeer en de energiesector. 
Meer informatie over zware metalen vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij.

Evolutie van de uitstoot van zware metalen t.o.v. 200 @VMM
Evolutie van de uitstoot van zware metalen t.o.v. 200 @VMM

Dioxines

Dioxines ontstaan wanneer organisch materiaal dat chloor bevat onvolledig verbrandt. Dit fenomeen vind je zowel in de natuur terug, bijvoorbeeld bij vulkaanuitbarstingen of bosbranden, als bij menselijke activiteiten. De verbranding van huisvuil of het verwarmen van gebouwen zijn hier voorbeelden van. 
De stof komt via de lucht in ons water en voedsel terecht. Dioxines komen vooral via vetrijke voeding in ons lichaam terecht, waar ze zich opstapelen in ons vetweefsel en slechts langzaam weer afbreken. 
Dioxines zijn schadelijk voor de ontwikkeling van kinderen. 
Meer informatie over dioxines vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij.

VOS

Vluchtige organische stoffen (VOS) is een verzamelnaam voor een groep van gasvormige stoffen. Ze bestaan voornamelijk uit koolstof- en waterstofatomen. VOS komen voornamelijk voort uit biologische processen, al worden ze ook kunstmatig aangemaakt in industrieën waar petroleum, aardgas of steenkool de belangrijkste grondstoffen zijn. 
Verdamping, vooral bij tankstations en in het verkeer, is de hoofdoorzaak van uitstoot van VOS. Verder komen deze gassen ook in de lucht terecht bij het gebruik van oplosmiddelen, in raffinaderijen, bij chemische productie, verbranding en afvalverwerking. 

Deze stoffen zijn vaak slecht voor onze gezondheid en het milieu. Sommige VOS, zoals bijvoorbeeld benzeen, zijn kankerverwekkend of reageren onder invloed van zonlicht tot ozon. Andere vormen dan weer een bedreiging voor de ozonlaag of verhogen het broeikaseffect, zoals methaan. 
Meer informatie over VOS vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij.

Koolstofmonoxide

Koolstofmonoxide (CO) ontstaat door onvolledige verbranding waarbij te weinig zuurstof beschikbaar is. Het is een kleurloos, smaakloos en geurloos gas dat giftig en erg gevaarlijk is. Het grootste gevaar op koolstofmonoxidevergiftiging loop je thuis in slecht verluchte ruimtes met oude verwarmingsinstallaties. Het gas is ook aanwezig in uitlaatgassen van auto’s en in tabaksrook. 
Meer informatie over CO vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij.

POP

Persistente organische polluenten (POP’s) zitten vaak in producten als pesticiden of brandvertragers. Het zijn stoffen die zeer traag afbreken of omgezet worden door chemische, biologische of andere processen in de natuur. Hierdoor blijven ze lange tijd aanwezig in ons leefmilieu en reizen ze ook vaak over langere afstanden. Via regenwater belanden ze in de voedselketen en neemt ons lichaam ze op. POP’s zijn bijzonder schadelijk voor de volksgezondheid en voor het milieu.
Dioxines, PAK’s en PCB’s zijn in feite POP’s. 

PAK

Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) beschadigen het menselijk DNA en zijn daardoor erg kankerverwekkend.
PAK’s komen onder andere voor in ruwe olie, kolen en teer. Ze ontsnappen bij het verbranden van fossiele brandstoffen of biomassa in bijvoorbeeld houtstoven of kachels. Ook in sigarettenrook, aangebrand vlees en bij gerookte etenswaren zitten PAK’s. Daarnaast vormt het verkeer (vooral dieselvoertuigen) ook een belangrijke bron voor bepaalde soorten PAK’s. De bekendste en meest kankerverwekkende PAK is benzo(a)pyreen, afgekort als BaP. De metingen en regelgeving leggen daarom ook vooral de nadruk op deze stof.
Meer informatie over PAK’s vind je op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij.

Jaargemiddelde concentratie van benzo(a)pyreen @VMM
Jaargemiddelde concentratie van benzo(a)pyreen @VMM

Was deze informatie nuttig?